Gerçek Mürşit odur ki tek amacı Allah rızasıdır. Onlar şeriatı gövde, tarikatı bu gövdenin dalları, marifeti yaprakları, hakikati ise meyvesi olarak bilir, tadar ve yaşarlar. Onlara bakıldığında Allah hatıra gelir, kişi kusurlu kulluğunun farkına varır. Ahlakları Resulullah’ın (sav) ahlakı gibi güzeldir. Sevgi ve şefkat duyguları ile yaratılmış her şeye hürmet gösterir ve adeta bir annenin çocuğunu kucaklaması gibi kucaklarlar. Kusur görmezler ki dillerinden kötü bir söz dökülsün. Tam bir tevazu ve mahviyet içinde bir köşeye çekilmiş kulluklarını öylece yaşarlar.
Onlar “Alimler Peygamberlerin varisidir” hadisi şerifi uyarınca bulundukları konumun mahcubiyeti ile Hak karşısında boynunu büken başaklar gibidirler. Bir an dahi Allah’ın sevgisinden uzak düşmenin korkusu ile yaşayan gönül erleridirler. Mürşitler zahirlerini Şeriat, batınlarını Sünnet ile süslemiş kâmil iman sahibi müminlerdir. Onların dillerinden dökülen sözler bal şerbeti gibi içenin ağzını tatlandırır. O sözler ki kokuları misk gibi gönülleri şad eder. Gönülden gönüle çağlayarak asırları bir an’a sığdırıverir.
Hakikisi ve sahtesi arasındaki farkı anlayabilmek için Mutasavvıflar birtakım ölçütler belirleyerek arayanlara kılavuzluk etmiştir. Ümmî Sinan’dan icazet almış bir sûfî olan Seyyid Nizamoğlu, Mürşidin vasıflarını bir manzumesinde 20 madde hâlinde şöyle sıralamıştır:
- “İtikad sahibi olmak, yani İslâm’ın esaslarına tam bir sadakatle inanmak, bunları gönülden tasdik etmek; bununla birlikte Ehl-i sünnet ve’l-cemâ‘at anlayışına da sıkıca bağlı bulunmak, mürşidin ilk vasıfları olmalıdır.
- Mürşid ilm-i bâtın’ı anlamalı, kendisine anlatılan rüyaları dikkatle dinlemeli, şeyhlerin ifade etmediği âfâkî yorumlar yapmaktan sakınmalıdır.
- Mürşid kâmil akıl sahibi olmalı, müridlerine güzel nasihatlerde bulunmalıdır.
- Mürşid cömert olmalı, eğer varsa malını müridleriyle paylaşmaktan çekinmemelidir.
- Bütün dünya karşısında cesaretli olmalıdır. Tek başına kalsa da korkmamalı, doğru bildiğini söylemekten sakınmamalıdır. Gönülden yüce Allah’a sığınmalıdır.
- Şehvet düşkünü olmamalıdır. Eğer kendini utandıracak iş yapmaktan korkuyorsa, kadınlardan sakınmalıdır.
- Dünya malına karşı hırslı olmamalıdır.
- Müridlerine şefkatle davranmalı, onlara hizmetleri esnasında güçlük çıkarmamalıdır.
- Mürşidin yumuşak huylu ve nazik olması gerekir.
- Müridlerinin kusurlarını affetmelidir.
- İyi huylu olmalı; müridlerine buna göre davranmalıdır.
- Müridlerinin bir ihtiyacı olduğunda bunu anlayıp bencilce davranmaktan kaçınmalıdır.
- Kerem sahibi olmalı ve müridlerine o şekilde muamele etmelidir. Velâyetten ne gibi sıfatları varsa, bunlar onda ortaya çıkmalıdır.
- Kemâle ermek için tevekkül sahibi olmalıdır.
- Her an Allah’ın hükmüne razı ve teslim olmalıdır. Müridleri inkârcı olsa da üzülmemeli; bütün dünya müridi olsa da sevinmemelidir.
- Kendisine her ne sıkıntı gelirse gelsin, kazaya rıza göstermeli, Allah’a şükretmelidir.
- Vakar sahibi, ağırbaşlı ve edeb sahibi olmalıdır. Sözlerini ağır ve düşünerek söylemeli, sözünün arkasında durmalıdır.
- Sükûnet sahibi olup acele hareket etmekten sakınmalıdır.
- Sabit-kadem olmalı, neye niyet ettiyse sonuna kadar o yönde ilerlemelidir.
- Son olarak mürşid heybetli olmalıdır ki müridleri onun heybetinden ötürü kendine bağlı olsunlar.”
