Yeni Mezunlar için İş Bulma Gerçeği Türkiye’de eğitimli gençler için en yakıcı sorunlardan biri haline geldi. Üniversite diploması artık işe doğrudan geçiş garantisi sunmuyor; bunun yerine mezunlar uzun staj döngüleri, güvencesiz sözleşmeler ve bağlantı ağı gerektiren iş kültürü ile karşılaşıyor. Bu analiz, stajların rolü, torpilin etkisi ve “deneyim tuzağı” olarak adlandırılan yapının genç iş gücü üzerindeki sonuçlarını ele alıyor.
Stajlar: Kapı mı, Engeller mi?
Staj kavramı teoride gençleri iş hayatına hazırlamak için tasarlandı. Ancak pratikte birçok staj programı ücretsiz veya düşük ücretli, hatta eğitim değeri sınırlı görevlerle dolu. Şirketler, uzun süreli ucuz iş gücüne ulaşmak için staj modelini kullanabiliyor. Bu durum yeni mezunların gerçek deneyim kazanmasını zorlaştırıyor; çünkü onlar sık sık tekrarlayan, düşük katma değerli işler üstleniyor. Aynı zamanda, iyi tasarlanmış staj programları hâlâ var ve bu programlara ulaşabilenler mesleki ağlarını güçlendirerek avantaj elde ediyor.
Torpil ve Ağların Gücü
Türkiye iş pazarında “kim tanıyor” sorusu hâlâ belirleyici. Torpil veya referans ağı, çoğu zaman yetenekten önce işe alımda rol oynuyor. Aile ve tanıdık aracılığıyla işe giren gençler, objektif seçim mekanizmalarının dışında kalabiliyor. Bu durum adaletsizliği derinleştiriyor ve yetenekli fakat bağlantısı zayıf mezunların motivasyonunu düşürüyor. İşverenler ise güven unsuru ve hızlı yerleştirme ihtiyacı nedeniyle tanıdık referanslara yönelebiliyor; bu, sistemde bir döngü yaratıyor.
Deneyim Tuzağı: “Deneyim Şart” Kısır Döngüsü
Birçok iş ilanı, “en az 2 yıl tecrübe” gibi şartlar koyuyor; yeni mezunlar ise iş bulmak için deneyim arıyorlar. Bu paradoks, mezunları sürekli staj veya ücretsiz projelere iterken, kalıcı istihdam imkanlarını azaltıyor. Böylece gençler düşük ücretli veya geçici roller ile yetinmek zorunda kalıyor. Deneyim tuzağını kırmak için işverenlerin “potansiyel ve öğrenme yeteneği” gibi kriterleri önceliklendirmesi gerekiyor.
Sektörel Farklılıklar ve Fırsatlar
Bazı sektörler, mezunlara daha hızlı giriş imkânı sunuyor. Bilişim, dijital pazarlama, e-ticaret ve teknik meslekler beceri temelli işe alımla öne çıkıyor. Bu alanlarda, portföy, sertifika ve küçük projeler adayın değerini artırıyor. Buna karşın kamu sektörü, akademik kadrolar ya da regülasyon gerektiren mesleklerde süreçler daha formal ve bağlantıya dayalı olabiliyor. Bu da mezunların kariyer rotalarını seçerken stratejik olmalarını gerektiriyor.
Çözüm Önerileri: Eğitim, Politikalar, İşveren Sorumluluğu
Öncelikle üniversitelerle iş dünyası arasında daha güçlü köprüler kurulmalı. Müfredatlar, pratik beceri kazandıracak şekilde güncellenmeli ve endüstri ile ortak staj programları yaygınlaştırılmalı. Devlet, genç istihdamı destekleyen teşvik ve denetimleri artırmalı; stajların adil ücretlendirilmesi ve öğrenme hedeflerinin somutlaştırılması için düzenlemeler gerekli. İşverenler ise işe alım süreçlerinde şeffaflığı ve mülakat bazlı yetkinlik değerlendirmesini benimsemeli.
Bireysel Stratejiler: Ağ Kurma ve Beceri Yatırımı
Yeni mezunlar kendi şanslarını artırmak için aktif davranmalı. Kendi projelerini üretmek, freelance işler almak, açık kaynak katkıları veya kısa süreli sertifika programlarıyla portföy oluşturmak faydalı. Networking etkinliklerine katılmak ve mentorluk aramak da kapıları açıyor. Dijital platformlar ve sosyal medya, yeteneklerin görünürlüğünü artırmak için etkili araçlar sunuyor.
Sistemsel Değişim ve Bireysel Uyanış Gerekli
Yeni Mezunlar için İş Bulma Gerçeği tek başına gençlerin sorunu değil; eğitim, iş dünyası ve devlet politikalarının kesişiminde ortaya çıkan bir yapısal mesele. Stajların kalitesi iyileştirilirse, torpil yerine liyakat önceliklendirilirse ve deneyim tuzağına karşı somut adımlar atılırsa, gençler daha adil ve sürdürülebilir kariyer yolları inşa edebilir. Bugünkü tablo, hem kolektif çözümler hem de bireysel proaktif adımlar gerektiriyor.
