Türkiye’de gençlerin kariyer yolculuğunda en çok tartıştığı konu haline gelen “diploma mı deneyim mi” sorusu, son yıllarda iş piyasasının yapısal değişimiyle birlikte daha da görünür hale geldi. Üniversiteler her yıl yüz binlerce mezun verirken, iş ilanlarında deneyim şartı ısrarla korunuyor. Bu durum, gençler arasında ciddi bir gelecek kaygısına yol açıyor.
İşverenler Deneyime Ağırlık Veriyor, Gençler Çıkış Arıyor
Uzmanlar, şirketlerin son yıllarda “işe hazır çalışan” beklentisini artırdığını belirtiyor. İnsan kaynakları yöneticileri, dijitalleşen iş dünyasında adaptasyon hızının önem kazandığını vurguluyor. Bu nedenle şirketler, teorik bilgiye ek olarak uygulamalı beceri talep ediyor. Ancak gençler bu tabloyu haksız buluyor. Üniversitede eğitim alırken tecrübe kazanmanın neredeyse imkânsız olduğunu düşünen öğrenciler, ikonlaşan “en az iki yıl tecrübe” şartının kendilerini başlangıç çizgisinde bile yarış dışı bıraktığını söylüyor.
Balıkesir'in Altıeylül ilçesinde yaşayan 23 yaşındaki yeni mezun Elif K., durumun çelişkili olduğunu ifade ediyor:
“Diplomamı aldım ama deneyimim yok diye neredeyse hiçbir ilana başvuramıyorum. Staj yapsak kabul edilmiyor, okul bitince tecrübe isteniyor. Bu döngüden nasıl çıkacağımı bilemiyorum.”
Uzmanlara Göre Sorun Eğitim Sistemi ve Piyasa Arasında
Eğitim uzmanları, “diploma mı deneyim mi” sorusunun bu kadar keskin bir ikileme dönüşmesinin temelinde sistemsel uyumsuzluk olduğunu belirtiyor. Üniversitelerde teorik bilginin ağırlıkta olması, öğrencilerin pratik süreçlerden uzak kalmasına yol açıyor. İş piyasası ise uygulama becerisine daha fazla değer veriyor.
Kariyer danışmanı Hakan Öztürk, mevcut eğitim modelini eleştiriyor:
“Üniversiteler hâlâ 20–30 yıl önceki iş dünyasına göre şekillenen müfredatlarla çalışıyor. Gençler okurken sahaya çıkmakta zorlanıyor. İşveren ise ‘hazır çalışan’ arıyor. Bu uyumsuzluk devam ettikçe tartışma büyüyecek.”
Gençler Hibrit Kariyer Modeline Yöneliyor
Günümüzde Z kuşağı bu ikilemde sıkışıp kalmak yerine alternatif çözümler üretiyor. Gençler, üniversitede okurken freelance işlere yöneliyor, gönüllü projelerde görev alıyor veya online eğitimlerle kendi becerilerini geliştiriyor. Bu hibrit kariyer modeli, gençlerin hem diploma sahibi olmasını hem de deneyim kazanmasını mümkün kılıyor. Uzmanlara göre bu model, “geleceğin kariyer yolu” olarak görülüyor.
Teknoloji şirketleri, gençlerin bu yaklaşımını destekleyen iş ilanları yayınlıyor. Bazı firmalar artık üniversite şartı aramadan, yalnızca beceri ve portfolyoya göre çalışan alıyor. Bu yaklaşım, özellikle yazılım sektöründe yaygınlaşıyor.
Şirketler de İkilem Yaşıyor: Diploma Güvencesi mi, Beceri Hızı mı?
İş dünyası için de tablo kolay değil. Kurumsal firmalar hâlâ diplomayı bir güven unsuru olarak görüyor. Özellikle sağlık, mühendislik, finans ve hukuk gibi alanlarda diploma vazgeçilmez olmayı sürdürüyor. Öte yandan teknoloji ve kreatif sektörlerde beceri, diplomanın önüne geçiyor. “Diploma mı deneyim mi” sorusu böylece sektörler arasında da farklı yanıtlar doğuruyor.
Bir teknoloji firması yöneticisi, yeni trendi şöyle anlatıyor:
“Bizim için hız ve uyum çok önemli. Üniversite okumak elbette değerli ama bu işte yetenek daha fazla belirleyici oluyor. Yaptığı bir proje, bir öğrenciyi mezun bir mühendisin önüne geçirebiliyor.”
Kariyer Yolunda Belirsizlik Artıyor
Bu karmaşık tablo, gençlerde belirsizliği artırıyor. Kariyer rotasını çizmekte zorlanan öğrenciler, bir yandan üniversiteye yatırım yaparken diğer yandan deneyim kazanmak için fırsat peşinde koşuyor. Gençler, bu ikilemin kararlarını etkilemesinden rahatsız. Kendilerine dayatılan “ya diploma ya deneyim” anlayışının artık gerçekçi olmadığını düşünüyorlar.
Uzmanlardan Tek Tavsiye: İkisini de Birlikte Düşünmek
Kariyer danışmanları, tartışmanın bir kazananı olmadığını söylüyor. Onlara göre çözüm, taraf seçmek değil; ikisini bir arada yürütmek. Uzmanlar da diploma ile deneyimin aynı anda önem taşıdığını ve gençlerin bu iki kaynağı birlikte kullanarak avantaj elde edebileceğini belirtiyor. Bu nedenle gençlere erken dönemden itibaren küçük projeler üstlenmeleri, staj arayışlarına daha fazla zaman ayırmaları ve kişisel portfolyo oluşturmaları öneriliyor.
Bitmeyen Tartışma Daha da Derinleşiyor
Türkiye’deki istihdam dengeleri değiştikçe “diploma mı deneyim mi” sorusu daha uzun süre gündemde kalacak gibi görünüyor. Gençler, bu ikilemi çözmeye çalışırken eğitim sistemi ve iş dünyası arasında sıkışıyor. Uzmanlar, uyumlu bir yapı kurulmadığı sürece bu tartışmanın her yıl daha da derinleşeceğini vurguluyor.
