Kas-iskelet, sinir veya kalp damar sistemlerindeki fiziksel ve fonksiyonel bozuklukların tanı ve tedavisini kapsayan bir uzmanlık dalı olan fizik tedavi ve rehabilitasyonda amaç hastanın ağrılarının azaltılması, fonksiyonel kapasite ve günlük yaşam aktivitelerinin arttırılmasıdır.
Lipödem ise ağrılı yağlanma sendromu; adipoz doku bozukluğu, yağ dokunun patolojik birikimi ve dağılımı ile karakterize bacaklarda ve bazen kollarda ilerleyici genişlemelere yol açan ağrılı bir durumdur. Binici pantolonu görünümlü anormal, simetrik şişliktir. X-linked dominat geçişli olan bu durum kadın hastalığı olarak bilinse de literatürde erkek hastalarda yer almıştır.
Lenfödem veya obezite ile karıştırılabilen bu kronik durum, hasta sayısının fazla olmasına karşın farkındalığın az olması sebebiyle tanı ve doğru tedavi alamamaktadır. Kilo ver- az yemek ye - yürü önerileri burada yetersiz kalmaktadır. Lipödemli hasta diyet, kalori kısıtlaması, egzersiz veya bariatrik cerrahilere dirençlidir.
Kilo verdikçe; etkilenmeyen bölge incelir, etkilenen bölgede değişiklik olmaz. Çirkin görünüm, ağrı, etek, dar pantolon giyememek, çizme kullanamamak, rahat spor yapamamak yaşam sevincini ve kalitesini azaltır.
Benim meslek hayatımda sık karşılaştığım durum olan şalvar veya pantolon altına gizlenmek, ileride kızarıklık - akıntı ve yara ile karşımıza çıkmaktadır. Bu süreç hastada psikolojik stres, anksiyete, depresyon ve sosyal izolasyona varan sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Lipödem ilerlediğinde lenfödem de tabloya eklenebilir.
Lipödem çoğunlukla puberte sonrası belirginleşmeye başlar. Ayakların korunduğu, bileklerden başlayan çift tarafta da simetrik tutulumu olan yağ doku birikimi gode bırakmaz. Yağ doku portakal kabuğu kıvamında veya nodüler birikimler şeklinde olabilir. Ciltte zedelenme çok kolay olur. Hastalığın 1. evresinde; düzenli, pürüzsüz kalınlaşma olur. 2. evresinde ise deri yüzeyinde düzensiz kabarıklıklar belirecektir. 3. evresinde; şekil bozukluğu ile yağ kabarıklıkları, deri katlantıları oluşur. 4. evresinde; lipolenfödem tablosu gelişecektir. Lenfatik yük arttıkça; lenfatik fonksiyonların yerine yetirilememesi (disfonksiyon) gelişecek, özbakım azalacak, cilt elastikiyeti azaldıkça yaralanma riski artacaktır.
Lipödemin erken tanı ve tedavisi önemlidir. Vücut kütlesi ve yükün artmasıyla birlikte, hipertansiyon, diyabet, kalp yetmezliği, eklem sorunları, anksiyete, depresyon ve yeme bozuklukları gibi pek çok fiziksel, metabolik ve psikolojik sorunlara yol açabilir. Tedavide öncelikli hedef semptomların azalması, ilerleyişin yavaşlatılması, beraberinde gelişebilecek hastalıkların önlenmesi ve yaşam kalitesinin arttırılmasıdır.
Cerrahi tedavi uygulanacaksa başarısı için sonrasında manuel lenf drenaj ve bası giysilerinin giyilmesi önemlidir.
Değerlendirilen hastaya manuel lenf drenaj (MLD), bası giysisi, cilt bakımı, egzersiz programları ihtiyaca göre uygulanır. MLD biriken sıvıları ödemli bölgeden alıp, sağlam bölgeler kanalıyla azaltan bir drenaj sistemidir. Evresine göre bandajlama ve hasta kullanımına uygun bası giysisi seçilir. Tedavi sonunda fonksiyonel rehabilitasyon, self tedavi eğitimi, takip programı verilir. Bası giysisini giyip- çıkarma ve bakımı hastaya öğretilir. Tedavi tekrar süresi değerlendirilir. Spor, özbakım, beslenme, travmadan kaçınma, sigara kullanmama, güneş yanıklarından korunma tedavinin bütünlüğünü sağlar.
Özellikle yaz aylarında, sıcak havalarda, birçok kişi vücudundaki ödem oluşumundan, el, ayak ve gözlerinin şişmesinden şikayet etmektedir. Bunun nedeni, sıcağın etkisiyle ciltte bulunan damarların genişlemesidir. Altta yatan kronik sorunlar da bu durumun daha sıkıntılı geçmesine zemin hazırlar. Lipödem ve lenfödem hastaları bu durumu en ciddi yaşayan guruptur. Lipödem hastaları için en uygun egzersizler yürüyüş, bisiklet ve yüzmedir.
Egzersizde hedef; kasları çalıştırmak, lenfatik drenajı artırmak, ödemi ve obezite riskini azaltmaktır. Yüksek yoğunluklu, travma riski taşıyan egzersizlerden kaçınılmalıdır. Cilt kuruluk, çatlak, deri katlantıları ve yara bakımından değerlendirilmelidir. Hasta sıyrık, sinek ısırığı, enjeksiyonlardan korunmalıdır.
Sonuç olarak lipödem, tedavi programına eksiksiz uyulduğu zaman başarılı sonuçlar veren bir hastalıktır ve hasta eğitimi son derece önemlidir. Ekip bilinciyle çalışıldığında hastalarımızın yüzü hep gülmektedir.
