Gıda güvenliği uzmanları uyarıyor: Marketlerde yaptığımız küçük hatalar, hem sağlığımızı hem de bütçemizi tehlikeye atıyor. Alışveriş sırasından kasadan çıkışa kadar dikkat etmeniz gereken hayati adımları sizler için derledik.
Marketler, günlük yaşamımızın vazgeçilmez bir parçası. Ancak reyonlar arasında aceleyle yaptığımız seçimler ve uygulamalar, beklenmedik sağlık risklerine yol açabiliyor. Soğuk zincirin kırılması, çapraz bulaşma ve son kullanma tarihlerine dikkat etmemek, zehirlenme riskini artırırken, etiketsiz fiyat takibi yapmamak da bütçemizi sarsıyor. İşte hem sağlığınızı hem de cüzdanınızı koruyacak, market alışverişinin A'dan Z'ye doğru adımları.
1. Alışverişe Doğru Sırayla Başlayın: Çapraz Bulaşmayı Önleyin
Market alışverişinde en büyük hatalardan biri, sepeti gelişigüzel doldurmaktır. Ürünleri alım sırası, özellikle çapraz bulaşma ve soğuk zincirin korunması açısından kritik öneme sahiptir.
Önce Kuru ve Oda Sıcaklığındaki Ürünler: Alışverişe; bakliyat, tahıl, konserve, temizlik malzemeleri ve oda sıcaklığında saklanabilen paketli gıdalarla başlayın.
Sebze/Meyve ve Ekmek Hassasiyeti:
Ekmek: Yumuşak yapısından dolayı diğer ürünlerin ağırlığı altında ezilmemesi için sepetinize en üste, ayrı ve temiz bir poşette yerleştirin.
Sebze/Meyve: Çiğ tüketilecek sebze ve meyveler, özellikle de et ve tavuk paketlerinin sızıntı riski nedeniyle bunlarla kesinlikle temas etmemelidir.
Çiğ Et, Tavuk ve Deniz Ürünleri: Bu ürünlerin paketlerinde, Salmonella, E. Coli gibi tehlikeli bakteriler bulunabilir. Suyu akmasa bile paketin dış yüzeyi kontamine (bulaşıcı) olabilir. Bu nedenle:
Bu gıdaları, diğer ürünlerden (özellikle ekmek, yıkanmadan tüketilecek meyve/sebze ve pişmiş ürünler) tamamen ayrı bir bölüme koyun. Mümkünse marketin sağladığı veya yanınızda getirdiğiniz ek bir poşet/kutu ile izole edin.
2. Soğuk Zinciri Son Ana Saklayın: Zamanlama Hayati Önemde
Soğuk zincirde (buzdolabı/derin dondurucu) muhafaza edilen ürünler, marketten en son alınması gerekenlerdir.
Sıra Soğuklara Geldi: Oda sıcaklığındaki ve paketli gıdaları bitirdikten sonra; yumurta, süt ürünleri, peynir ve son olarak dondurulmuş gıdalar (et, balık, tavuk, sebze vb.) alınmalıdır.
Ayrı Bölüm Oluşturun: Sepetinizde bir tarafı kuru gıdalara ayırırken, diğer tarafı dondurulmuş ve soğuk gıdalar için boş bırakın. Tüm soğuk gıdaların bir arada olması, birbirlerini yalıtarak sıcaklık artışını yavaşlatır.
Kasa Riskini Düşürün: Soğuk ürünleri, kasadaki bekleme süresini en aza indirmek için marketten çıkış saatinize en yakın zamanda alın. Unutmayın, bu gıdalar buzdolabına konana kadar geçen her dakika, bozulma riskini artırır.
3. Poşetleme ve Eve Ulaşım: Soğuk Zincirin Son Halkası
Marketten ayrılırken yapılan poşetleme ve taşıma, soğuk zincirin kırılmasını önlemede kilit rol oynar.
Mini İklimlendirme: Tüm soğuk gıdaları ve içecekleri (su, soda vb.) aynı poşete/çantaya koyun. Su ve içecekler, tıpkı buz aküsü gibi davranarak soğuk kalmalarına yardımcı olur.
Sızıntı Önlemi: Tavuk, et veya deniz ürünlerinin suyu akabilecek poşetlerini mutlaka ikinci bir sızdırmaz poşete koyarak diğer gıdalarla temasını kesin.
Arabada Taşıma: Özellikle kış aylarında veya sıcak yaz günlerinde, market poşetlerini kesinlikle aracın yolcu bölümüne koymayın! Yolcu bölümündeki ısıtma/klima sistemi, soğuk gıdaların sıcaklığını hızla yükseltebilir. Ürünleri aracın daha serin olan bagajına koyun. Eğer toplu taşıma veya yürüme ile gidiliyorsa, yalıtımlı termal çanta kullanmak en doğrusudur.
4. Fiyat Farkı ve Fişinizi Korumak: Tüketici Haklarınız
Alışverişin sonunda kasada yaşadığınız fiyat farkları ve fişinizi kaybetme gibi durumlar, maddi kayıplara yol açabilir.
Kasa Fiyat Farkı: Etikette gördüğünüz fiyat ile kasada çıkan fiyat farklıysa, bu sizin sorununuz değildir. Tüketici Kanunları gereği düşük fiyattan satış yapılmalıdır. Mutlaka ürün etiketinin fotoğrafını çekin. Kasiyere gösterin. Eğer market bu durumu düzeltmek istemezse, ürünü alın, fişinizi saklayın ve gerekli mercilere (Tüketici Hakem Heyeti/Ticaret İl Müdürlüğü) şikayette bulunun. Bu, piyasa denetimi ve haksız fiyat uygulamasının önlenmesi için önemlidir.
Fişinizi Atmayın!: Satın aldığınız ürünlerde küflenme, bozulma veya hatalı üretim gibi bir durumla karşılaşırsanız, fişiniz en büyük kanıtınızdır. Fişler; sadece iade/değişim için değil, aynı zamanda garanti, şikayet ve harcama takibi için de önemlidir. En azından garanti süresi bitene veya ürün tüketilene kadar fişlerinizi saklayın.
5. Çözülen Gıdalar Tekrar Dondurulmaz!
Çözülmeye başlamış dondurulmuş gıdalar (örneğin patates, sebze, et) kesinlikle tekrar dondurulmamalıdır.
Kural Basittir: Bir gıda çözülme sürecine girdiğinde, içerisindeki bakteri aktivitesi artar. Tekrar dondurma işlemi, bu bakterileri yok etmez; sadece yavaşlatır. Tekrar çözüldüğünde ise bakteri seviyesi tehlikeli boyutlara ulaşabilir.
Ambalaj Kontrolü: Dondurulmuş ürünlerin ambalajı üzerinde buz kristalleri varsa, bu "donma-çözülme-tekrar donma" döngüsünden geçmiş olabileceğini gösteren bir işarettir. Ambalajın şişmesi veya yumuşak olması da bozulma belirtisidir. Böyle ürünleri almaktan kaçının.
6. Pişirilmiş ve Isıt-Ye Ürünlerdeki Gizli Tehlike
Önceden pişirilmiş ya da ısıtılıp tüketilmeye hazır (hazır köfte, nugget, döner, vb.) ürünler büyük kolaylık sağlasa da, en riskli gruplardan biridir.
Soğuk Zincirin Akıbeti: Bu ürünler, nakliye ve depolama sırasında soğuk zincir kurallarına tam olarak uyulmaması durumunda hızla bozulmaya başlar. Özellikle market çalışanları tarafından tekrar dolaba konan, kasada vazgeçilmiş ürünler büyük risk taşır.
Isı Kurallarına Dikkat: Bu tür ürünler genellikle "servis edilmeye hazır" dense bile, ambalaj üzerindeki minimum ısıtma süresi ve sıcaklığına (örneğin fırında 180°C'de 15 dakika) mutlaka uyulmalıdır. Çiğ yeme veya yetersiz ısıtma, gıda zehirlenmesine davetiye çıkarır.
Uzman Görüşü: Tehlikeli Isı Aralığı (4°C – 60°C)
4°C ile 60°C arasındaki sıcaklık aralığı, bakterilerin en hızlı çoğaldığı bölgedir.
Bu nedenle:
• Soğuk gıdalar → 4°C’nin altında,
• Sıcak servis edilen gıdalar → 60°C’nin üzerinde
tutulmalıdır.
Market alışverişinde amaç, soğuk zincir ürünlerini bu tehlikeli aralıkta en kısa sürede bırakmaktır.
Doğru Saklama Sıcaklıkları
| Gıda Türü | Saklama Sıcaklığı | Not |
|---|---|---|
| Soğuk gıdalar | 0°C – 4°C | Soğuk zincir korunmalı |
| Dondurulmuş gıdalar | -18°C ve altı | Mikrobiyal üreme durur |
| Tezgah ortamı | 20°C – 25°C | 2 saatten uzun bırakma |
| Sıcak servis | 60°C ve üzeri | Bakteri çoğalması durur |
Pişirme esnasında güvenli minimum iç sıcaklıklar
Bu sıcaklıklar, gıdanın çekirdek iç ısısının ulaşması gereken minimum değerlerdir.
Yani dış yüzey değil, gıdanın en kalın yerinin derecesi.
| Çiğ Gıda Türü | Güvenli Minimum İç Sıcaklık |
|---|---|
| Kıyma ve Hamburgerler | 71°C ve Üzeri |
| Parça Etler (Biftek, Pirzola) | 63°C ve Üzeri |
| Tavuk ve Hindi (Parça & Bütün) | 74°C ve Üzeri |
| Deniz Ürünleri | 63°C veya eti opaklaşana kadar |
| Yumurta (pişmiş) | Sarısı ve beyazı katılaşana kadar |
