Sözlükte “bir şeyi yetkinlik noktasına varıncaya kadar kademe kademe inşa edip geliştirmek” mânasındaki ‘rab’ kelimesi mübalağa ifade etmek üzere daha çok sıfat gibi kullanılır ve kelimeye hepsi de Allah Teâlâ hakkında olmak üzere “mâlik, seyyid, idare eden, terbiye eden, gözetip koruyan, nimet veren, ıslah edip geliştiren, mâbud” gibi anlamlar verir.
Ebü’l-Bekā el-Kefevî rab kelimesinin Allah için kullanıldığında içerdiği mânaları şu şekilde sıralar:
Er-Rabb, “mâlik” anlamına alındığı takdirde Allah’tan başka bütün varlıklarla, “muslih” olarak düşünüldüğünde kendi başına mevcudiyeti bulunmadığından ıslaha elverişli olmayan arazların dışındaki nesnelerle, “seyyid” diye açıklandığında sadece akıllı yaratıklarla, “mâbud” mânası verilmesi halinde ise mükelleflerle ilgili bir muhteva taşır.
Kur’ân-ı Kerîm’de ilâhî isim olarak Allah lafzından sonra en çok kullanılan kelime ‘Rab’dir...
Er-Rabb esması, Kur’ân-ı Kerîm’de 962 yerde Allah’a doğrudan nisbet edilmektedir…
Bunun dışında dört ayette beş defa “hükümdar” mânasında Hz. Yûsuf dönemindeki Mısır meliki için kullanılmış, bir ayette Hz. Mûsâ devrindeki Firavun’un tanrılık iddiasıyla kendisi hakkında kullanımı şeklinde, bir ayette de Allah’tan başka rab aranmamasının gerektiği vurgulanırken zikredilmiştir.
‘Rabb’in çoğulu olan ‘erbâb’ da birden fazla rab edinmenin eleştirisi çerçevesinde dört ayette yer almıştır.
‘Rab’ Kur’an’da çeşitli isimlere ve zamirlere, en çok da tekil ikinci şahıs zamirine muzaf olarak kullanılmıştır.
Alimler Er-Rabb esmasının “sahip” ve “ıslah edici” mânaları üzerinde durmuş, kelimenin “sahip” anlamında insanlara da nisbet edilebileceğini, ancak bu durumda sınırlı ve nisbî bir anlam taşıdığının belirtilebilmesi için “rabbü’d-dâr” (evin sahibi) gibi tamlama halinde kullanılması gerektiğini belirtmiştir.
Bütün ilahi sıfatları kapsadığı kabul edilen Allah lafzı, bir bakıma ulûhiyyetin zâtî-aşkın yönünü temsil ederken Rab ismi O’nun yaratılmış aleme yönelik fiili tecellilerine işaret eder.
Er-Rabb esmasının yer aldığı 94 surenin muhtevasına bakıldığında bunlarda ilahi inâyetin tekrar edildiği ve bu inâyet iklimine çağrı yapıldığı görülür.
Bu çerçevede kulların “rabbi, rabbenâ” ile başlayan niyazlarında Allah’a yönelen talepleri anne şefkatini andıran ilahi inâyet tecellileriyle karşılanır.
Sırrın sahibine emanet olun…
