Dünya bir yol bizler ise esas yurduna yol alan yolcu misaliyiz. Bu öyle bir yol ki ayakların dermanı yok ki yürüyebilsin. Göz ki sadece belli mesafeye kadar görebilme kabiliyeti ile yaratılmış. Gözler gittiği bu yolu göremez ki onlarla yürünsün. Bu yolculuk ki Allah’adır. Kalb ise bu yolculuğu yapmak için yaratılmıştır. Nitekim Zariyat Süresi 58.ayette Hak Teâlâ şöyle buyurmuştur: “Ben ins ve cinni ancak beni bilmeleri ve bana kulluk etmeleri için yarattım.” İşte bizler de bu kulluğu yapmaya çalışırken pusulamız kalbin askerleridir.
İmam Gazzali bu askerleri anlatırken bedenimizi kalbin biniti ve bu binitin azığının ise ilim olduğunu söyler. Kalbi azığa ulaştıracak şey ise iyi amellerdir. Kişi bedeninde hapsolup dünyayı kalbinden çıkarmadıkça Allah’a ulaşamaz. Halbuki dünya, hadisi şerifte buyrulduğu üzere ahiretin tarlasıdır. İnsan burada azığını alarak gerçek yurduna geçmek mecburiyetindedir ve bu yüzden biniti olan bedenine iyi bakmalıdır.
Kalbin asker ve kuvvetlerini üç başlık altında toplayan Gazzali’ye göre birinci sınıf muharrik yani harekete geçiren ve tahrik-teşvik eden kuvvetlerdir. Örneğin şehvet gibi… İnsan hayırlı bir şeye ulaşmayı çok isteyebileceği gibi zararlı bir şeyi de isteyebilir. Bu zararlı şey misal yalan söyleme hastalığını gazap (kızgınlık) kuvvetiyle def edebilir. Kişi böyle bir kötü huya sahip olmaktan dolayı nefsine öfkelenerek onu bu huyundan vaz geçirmek için mücadele içine girebilir. Aslına bakarsanız insanın özellikleri onları hayra mı şerre mi yönlendirdiğimize göre anlam kazanmaktadır.
İkincisi ise bu mücadeleyi ortaya çıkaran yani azaları doğrudan harekete geçiren şeydir. Buna kudret denir. Bu kuvvetler adaleler ve damarlara dağılmıştır. Üçüncü kuvvet ise duyularımız yani görmek, duymak, tat almak gibi kuvvetlerimizdir. Bu kuvvetlere ilim ve idrak da denilir.
İmam Gazzali, bu batını askerlerin onları destekleyen zahiri askerlerle tamamlandığını söyler. Üçüncü kısımda ise bu tamamlanma olayını şöyle izah eder. İnsan bir şeyi önce görür ve sonra onu aklında canlandırır buna “hayal” denir. O görülen şeyin akılda kalması ise “hafıza”dır. Sonra hafızada kalan bilgi üzerine düşünürse buna da “kuvve-i müfekkire/düşünme gücü, kabiliyeti” denir. Eğer sahip olduğu bilgiyi unutur ve daha sonra yeniden hatırlarsa buna da “kuvve-i müzekkire” adı verilir. Bütün bunlara batını kuvvetler yani kalbin askerleridir.
