İnsana hayat denilen meşakkatli yolculukta eşlik eden bazı kuvvetler vardır ki bunlar nasıl kullanıldığına göre şekil alırlar. Gazap ve şehvet kuvvetini düşünürsek bunlar meşru dairede bizleri hayra teşvik eden bir güce dönüşürken gayrimeşruya sevk olunduklarında ise kalbi kendi arzuları peşinde koştururlar. Bu halde ise kalb harap olur ve kendisini ebedi saadete ulaştıracak olan yolculuktan geri kalır.
Tam da bu noktada sahip olduğumuz kuvvetleri nasıl hayra yönlendireceğimiz sorusu aklımıza gelmiş olabilir? İmam Gazzali bunu şu şekilde açıklamıştır: “Kalbin ilim, hikmet, tefekkür gibi kuvvetleri vardır. Bu kuvvetler gazap ve şehvet kuvvetlerine karşı ilahi birer kuvvettirler.” Gazap ve şehvet bizi kendi bataklığına çekmeye çalıştığında ilahi kuvvetlerden yardım alınamazsa sonuç hüsran olur. Burada da bize bu tefekkürü, hikmeti görebilmeyi saplayacak olan şey ise aklımızdır. Eğer akıl şehvetin elinde oyuncak olursa ona her türlü kötülüğü yaptırır. Bize faydası olan ve yapılması gereken ise şehvetin aklın kontrolünde olduğu içsel bir denetim sağlayabilmektir.
Gazzali aklı bir avcıya benzetir. Şehvet onun biniti, gazap ise av köpeği gibidir. Avcı erbab (maharet sahibi), atı emrine muti usta (itaatli), köpek terbiyeli olursa avcı avını yakalar; fakat avcı acemi, atı serkeş (söz dinlemez), köpeği de avdan habersiz olursa helake hak kazanır. Avcının beceriksizliği kişinin cehaletine benzer. Atın inatçılığı, asiliği ise şehvetin galeyana gelmesi gibidir. Köpeğin sağa sola saldırması ise kişinin gazap kuvvetine esir olduğunu göstermektedir.
Bütün bu özelliklerin yerli yerine oturması ve sağlıklı şekilde işleyebilir hale gelmesi ancak nefs terbiyesi ile olabilmektedir. Çünkü bu kuvvetlerin meşru kullanılmaması nefsi emmare yani kötülüğü emreden nefsten kaynaklanmaktadır. İşte Resulullah’ın (s.a.v) büyük cihad olarak nitelendirdiği nefs ile savaşmanın ehemmiyeti burada karşımıza dikilmektedir. Allah hepimizin yardımcısı olsun. Nefsin kötü huylarından kurtularak Peygamberimizin güzel ahlakı ile ahlaklanmayı cümlemize nasip etsin. (Amin) Selam ve dua ile…