Hâl kelimesi lügatte; değişme manasına gelir. Sûfilere göre hâl, kulun kastı, celp etme teşebbüsü, kazanma isteği olmadan kalbe gelen neşe-hüzün, rahatlık-sıkıntı, şevk-dert, heybet-heyecan gibi manalardır. Bu durumlar gelip geçici bir his ve heyecan olup süreklilik göstermezler. Ancak bir hal yok olunca, hemen onun ardından onun bir benzeri veya zıddı olan başka bir hal meydana gelir.
Tasavvuf tarihinde mânevî hallerden ilk bahsedenler Serî es-Sakatî, Zünnûn el-Mısrî, Hâris el-Muhâsibî ve Ebû Süleyman ed-Dârânî gibi sûfîler olmuştur. Bu konuda mutasavvıflar farklı tanımlar ortaya koymuşlardır. İmam Kuşeyrî (465/1072), söz konusu terimi “kalbimi bir örtü bürür de onu kaldırmak için günde Allah’tan yetmiş defa af dilerim” hadisine dayandırmıştır. Rasûlullâh (s.a) hâlleri itibariyle ebedî ve devamlı bir yükseliş durumunda idi. Bir hâlden daha yüksek bir hâle ulaştığı zaman eski hâlini mülâhaza eder, yeni hâline nazaran eski hâlini bir hicap ve örtü kabul ederdi. Onun hâlleri ebedî ve devamlı olarak artış göstermekte idi.
Hal ve makamlar hakkında sufilerin 7, 9, 10, 40, 100 ve 1001 gibi farklı tasniflere gittikleri görülmektedir. Mesela ilk dönem müelliflerinden Ebu Nasr es-Serrac: tevbe, vera, takva, zühd, fakr, sabır, tevekkül ve rızayı makam; murakabe, kurb, muhabbet, havf, reca, şevk, üns, itmi'nan, müşahede ve yakini hal olarak zikretmiş. Necmüddin-i Kübra Usül-i 'aşere adlı eserinde on makamdan (tevbe, zühd, tevekkül, kanaat, uzlet, zikir, teveccüh, sabır, murakabe, rıza) söz etmiş. Feridüddin-i Attar Mantıku't-tayr’da yedi makamdan (talep, aşk, marifet, istiğna, tevhid, hayret, fakr/fena) bahsetmiştir.
Ayrıca Tasavvufun ilk dönemlerinden itibaren sufiler hal makam arasındaki farklar üzerinde durmuştur. Geçici olan duygu hâl olarak tanımlanırken kalıcı olan duyguya ise makam adı verilmiştir. Makam, düzenli ve disiplinli bir gayret sayesinde hâlin istikrar kazanmış şeklidir. Zühd, sabır, rıza ve şükür gibi ilkeler makam olarak adlandırılmıştır. Hâl kişiye Allahtan gelen ilahi bir lütuf ilen makam ise kişinin çalışıp çalışmasıyla elde edilen bir şeydir.
Tasavvufta ulaşılan her makamın ise kendine mahsus ahvâli vardır. Bir makamdan diğer bir makama yükselen sûfînin halleri de değişir ve böylece daha mükemmel hallere ulaşmış olur. Ayrıca belli bir makamda bulunan sâlikin halleri de kendisi bu makamda iken sürekli değişir ve mükemmelleşir. Hallerdeki değişim ise sonsuza kadar sürüp gider.
