Türkiye’de internet kullanım süresi, dünya ortalamasını geride bırakarak günlük ortalama 7 saat 24 dakikaya ulaştı. We Are Social ve Meltwater tarafından hazırlanan Dijital Türkiye raporuna göre, Türkiye’deki internet kullanıcı sayısı 71,38 milyona ulaşarak nüfusun %83,4’ünü kapsıyor. Bu oran, dünya genelindeki %64,4’lük internet kullanım oranını önemli ölçüde aşıyor. Sosyal medya kullanımında da dikkat çekici bir artış gözlemleniyor; 62,55 milyon aktif sosyal medya kullanıcısıyla Türkiye, nüfusun %73,1’inin sosyal medyada aktif olduğunu gösteriyor. Ancak bu yoğun kullanım, özellikle çocuklar üzerinde ciddi etkiler yaratıyor ve toplumsal düzeyde çeşitli riskleri beraberinde getiriyor.
İnternet ve Sosyal Medya Kullanımındaki Artış
Rapora göre, Türkiye’deki internet kullanıcıları günde ortalama 4 saat 26 dakikayı mobil cihazlar üzerinden internette geçiriyor. Bilgi edinme (%88,7), sosyal medya kullanımı ve iletişim gibi nedenler, internetin en yaygın kullanım amaçları arasında yer alıyor. YouTube, 57,9 milyon kullanıcıyla en popüler sosyal medya platformu olurken, TikTok gibi uygulamalar da özellikle gençler arasında hızla yaygınlaşıyor. Mobil uygulama harcamalarında TikTok’un başı çekmesi, bu platformun genç kullanıcılar üzerindeki etkisini gözler önüne seriyor.
Çocuklar Üzerindeki Etkiler: Riskler ve Zararlar
Son yıllarda ki verilere göre, 6-15 yaş arasındaki çocukların internet kullanım oranı %87,7’ye ulaşmış durumda. Bu yaş grubundaki çocuklar, haftada ortalama 12 saat 25 dakika ders içi, 6 saat 59 dakika ise ders dışı internet kullanıyor. Çocukların internete erişim yaşı ise ortalama 8’e düşmüş durumda. Bu erken yaşta yoğun internet ve sosyal medya kullanımı, çocuklar üzerinde hem fiziksel hem de psikolojik olumsuz etkiler yaratıyor.
1. Psikolojik ve Sosyal Etkiler
- Siber Zorbalık: Çocukların sosyal medya platformlarında sahte profillerle yaşlarını büyüterek erişim sağlaması, siber zorbalığa maruz kalma riskini artırıyor. Pew Research Center’ın bir çalışmasına göre, gençlerin çoğunluğu sosyal medyada siber zorbalık, dedikodu ve gerçekçi olmayan yaşam tarzlarının psikolojik sorunlara yol açtığını belirtiyor. Çocuklar, uygunsuz içeriklere maruz kalarak özgüven kaybı, depresyon ve anksiyete gibi sorunlarla karşılaşabiliyor.
- Bağımlılık: Sosyal medya platformlarının algoritmaları, dopamin ödül döngüsünü tetikleyerek çocuklarda bağımlılık yaratıyor. JAMA’da yayınlanan bir araştırma, yoğun sosyal medya kullanımının dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) belirtilerini artırabileceğini ortaya koydu. Türkiye’de yapılan bir araştırmada, her 10 çocuktan birinin oyun veya internet bağımlısı olduğu tespit edildi.
- İletişim Becerilerinin Zayıflaması: Sosyal medya, yüz yüze iletişimi kısıtlayarak çocukların empati kurma ve sosyal beceriler geliştirme yeteneklerini olumsuz etkiliyor. Klinik Psikolog Murat Atila’ya göre, yoğun sosyal medya kullanımı çocuklarda çevrimiçi bağlantılar nedeniyle yüz yüze ilişki kurma zorluğu yaratıyor.
2. Fiziksel Etkiler
- Uyku Bozuklukları: Mobil cihazların yaydığı mavi ışık, melatonin üretimini baskılayarak uykuya dalma güçlüğü, uyku süresinde azalma ve kâbus görme gibi sorunlara yol açıyor. Yeşilay’ın bir raporuna göre, uyku bozuklukları çocukların psikolojik durumunu olumsuz etkileyerek dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna zemin hazırlıyor.
- Radyasyon Riskleri: Çocukların küçük kafatası yapısı ve ince kemikleri, kablosuz cihazlardan yayılan radyofrekans radyasyonunu daha fazla emmelerine neden oluyor. Bu durum, glioma ve akustik nöroma gibi beyin tümörleri riskini artırabilir. Ayrıca, uzun süreli ekran kullanımı baş ağrısı, göz bozuklukları ve motor becerilerde zayıflamaya yol açıyor.
3. Bilişsel Gelişim Üzerindeki Etkiler
Aşırı teknoloji kullanımı, çocukların problem çözme, dikkat süresi ve hafıza becerilerini olumsuz etkiliyor. OECD raporlarına göre, yoğun internet kullanımı öğrencilerin okul başarılarını düşürüyor ve okuma güçlüğü gibi sorunlara yol açıyor. Erken yaşta ekran başında geçirilen süre, özellikle 0-3 yaş arası kritik dönemde beyin gelişimini yavaşlatabiliyor.
Toplumsal Yansımalar ve Çözüm Önerileri
Türkiye’de internet ve sosyal medya kullanımının dünya ortalamasını aşması, bireylerin günlük yaşamlarını, sosyal ilişkilerini ve eğitim süreçlerini derinden etkiliyor. Çocukların erken yaşta sosyal medya platformlarına erişimi, ebeveyn denetimi olmadan riskli içeriklere maruz kalmalarına neden oluyor. Uzmanlar, bu sorunlara karşı şu önlemleri öneriyor:
- Ebeveyn Denetimi ve Dijital Okuryazarlık: Çocukların sosyal medya kullanımına ebeveyn gözetiminde başlanması ve yaşlarına uygun içeriklere erişim sağlanması kritik önem taşıyor. Güvenliweb.org.tr, ebeveynlerin çocuklarının sosyal medya kullanımını sınırlandırmasını ve platformların güvenlik ayarlarını kullanmasını öneriyor.
- Ekran Süresi Sınırlamaları: Bilim insanları, çocukların ekran süresinin yaşlarının 10 katı dakikayla sınırlı tutulmasını (örneğin, 6 yaş için 60 dakika) tavsiye ediyor. Ekransız alanlar oluşturmak ve teknolojiden uzak geçirilen zaman dilimleri planlamak, bağımlılığı azaltmada etkili.
- Eğitim ve Farkındalık: Okullarda medya okuryazarlığı derslerinin zorunlu hale getirilmesi, çocukların sosyal medya algoritmalarını ve risklerini anlamasına yardımcı olabilir. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin dijital okuryazarlık konusunda eğitilmesi de önem taşıyor.
Türkiye’de internet ve sosyal medya kullanım süresinin dünya ortalamasını aşması, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde ciddi sonuçlar doğuruyor. Özellikle çocuklar, siber zorbalık, bağımlılık, uyku bozuklukları ve fiziksel sağlık sorunları gibi risklerle karşı karşıya. Bu sorunların önüne geçmek için ebeveynlerin, eğitimcilerin ve karar alıcıların iş birliği yaparak bilinçli kullanım alışkanlıklarını teşvik etmesi gerekiyor. Teknolojinin faydalarından yararlanırken, zararlarını en aza indirmek için dengeli ve kontrollü bir yaklaşım şart. Çocukların güvenli bir dijital ortamda büyümesi, toplumun geleceği için kritik bir adım.
