Türkiye Diyanet Vakfı tarafından yayınlanan İslam Ansiklopedisi’ne göre; “Yaymak, genişletmek, uzatmak” anlamındaki ‘bast’ kökünden sıfat kuruluşunda bir isim olan El-Bâsıt esması, Allah’a nisbet edildiğinde “Rızkı genişleten, lutuf ve keremini esirgemeyen; ruhları bedenlerine yayan” manalarına gelir.
El-Bâsıt esması, Allah’ın bir sıfatı olarak Kur’an-ı Kerim’de geçmemekle birlikte bu kavram daha çok fiil kalıplarıyla olmak üzere 15 ayette Allah’a nisbet edilmiştir.
Bunların çoğunda “Rızkı (daraltan ve) genişleten”, bir kısmında da “İnsanların ilmi ve bedeni imkanlarını geliştiren” manası hakimdir.
El-Bâsıt esması, rızıkla ilgili olarak kullanıldığı 11 ayette, rızkı genişletip yaymanın karşıtı olan, “daraltıp kısma, belli bir ölçüde tutma” anlamındaki ‘kabz’ ve ‘kadr’ kelimeleriyle birlikte zikredilmiştir.
Böylece rızık bolluğu veya darlığının sürekli, sabit ve mutlak bir kanun olmadığı, gerek canlılar arasında gerekse bir canlının hayatının çeşitli dönemleri arasında ilahi iradeye bağlı olarak geçim sıkıntısı veya rahatlığının farklılıklar taşıyabileceği ifade edilmiş, dolayısıyla Allah’ın ‘El-Kâbız’ ile ‘El-Bâsıt’ isimleri arasındaki ahenge de işarette bulunulmuştur.
Bu ahenk sebebiyle “El-Kâbız” ve “El-Bâsıt” isimlerinin asli manaları ile tek başına Allah’a nisbet edilemeyeceği, birbirini dengeleyecek şekilde daima beraberce zikredilmesinin gerektiği kabul görmüştür.
Gazzali gibi bazı alimler, muhtemelen ‘kabz’ ile ‘bast’ın Kur’an ve hadisteki bu zengin kullanılışından ilham alarak, birbiriyle bağlantılı olan bu iki ilahi ismi şu manalarla açıklamışlardır:
Allah, ölüm sırasında ruhları kabzeden, canlılık halinde onları bedenlere yayandır...
O zenginlerden alıp, bununla fakirlerin rızkını bollaştıran, zenginin geçimini hiçbir şeye ihtiyaç bırakmayacak şekilde genişletirken fakirin geçimini, onu güçsüz bırakacak şekilde daraltandır...
Yine O, insanların kalplerini, ilahi aleme yönelik ilgilerini azaltmak veya çoğaltmak suretiyle daraltan veya genişletendir.
Bu nimetleri kendisine lütfedenin, bir gün geri alabileceğini düşünmekten uzak davranan insan, bolluk zamanlarında genellikle şımarır.
El-Bâsıt esmasının manasını kavrayan mü’minler, bu bilince sahip kimseler olarak bollukta şükür içerisinde olup bu bolluğun kendisinden alınmaması için Allah’a niyaz eder.
Bunu yaparken elbette ki mükellefiyetlerini yerine getirme konusunda hassas davranır ve boş vakitlerini dua, evrad, ezkâr ve nafile ibadetlerle geçirirler.
El-Bâsıt esmasının Ebced değeri ve zikir sayısı: 72
Zikir günü: Cuma
Zikir saati: Zühre (Sabah güneş doğarken ve ikindi sonrası. Gece okumalarında Akşamdan sonra yatsı namazına doğru ve gece yarısı.)
Sırrın sahibine emanet olun…
