Vatandaşlar son yıllarda hem elektronik hem de tekstil ürünlerinin eskisi kadar dayanıklı olmadığından şikayet ediyor. “Eskiden bir çamaşır makinesi 20 yıl giderdi, şimdi 3 yılda bozuluyor” veya “Bir kazak bir kış bile dayanmıyor” diyen tüketicilerin sayısı giderek artıyor. Peki, gerçekten de eşyalar artık daha mı dayanıksız üretiliyor, yoksa algılar mı değişti?
Yeni Nesil Ürünler, Kısa Ömürlü Kullanım
Eskiden alınan buzdolabı, çamaşır makinesi ya da televizyon yıllarca kullanılırdı. Şimdi ise garanti süresi biter bitmez arızalanan cihazlar, tüketicileri yeni ürün almaya mecbur bırakıyor. Uzmanlara göre bunun temel nedeni, “planlı eskitme” olarak adlandırılan üretim stratejisi.
Planlı eskitme, ürünlerin belli bir kullanım süresi sonunda bozulacak şekilde tasarlanması anlamına geliyor. Bu yöntemle firmalar, tüketicilerin sürekli yeni ürünler almasını sağlıyor. Yani cihazlar artık, uzun ömürlü değil; ticari döngüye uygun olarak kısa ömürlü hale getiriliyor.
Giysiler de Artık Bir Sezonluk Oldu
Sadece elektronik değil, tekstil ürünlerinde de benzer bir durum söz konusu. Geçmişte alınan bir yün kazak ya da kot pantolon yıllarca giyilebiliyordu. Ancak günümüzde birçok kişi, “Bir kere yıkadım, tüylenmeye başladı” ya da “Daha ilk haftada dikiş attı” gibi şikayetlerde bulunuyor.
Tekstil mühendisleri, bunun nedenini “hızlı moda” anlayışına bağlıyor. Hızlı tüketim odaklı markalar, üretim maliyetini düşürmek için daha ucuz kumaşlar ve zayıf dikiş teknikleri kullanıyor. Böylece kıyafetler hem daha uygun fiyatlı oluyor hem de kısa ömürlü hale geliyor.
Tüketici dernekleri, bu durumun hem ekonomik hem çevresel açıdan olumsuz sonuçlar doğurduğuna dikkat çekiyor. Çünkü sık sık değişen eşyalar, daha fazla çöp ve daha fazla israf anlamına geliyor.
“Eskiden Tamir Edilirdi, Şimdi Atılıyor”
Balıkesir’de yıllardır teknik servis hizmeti veren usta teknisyenlerden biri, durumu şu sözlerle özetliyor:
“Eskiden bozulunca tamir edilirdi, şimdi yenisi alın diyorlar. Çünkü yedek parça bulmak ya çok zor ya da pahalı. Üreticiler bilinçli olarak ürünleri tamir edilemez hale getiriyor.”
Gerçekten de birçok elektronik ürün artık özel çiplerle, tek tip vida sistemleriyle veya kapalı devre tasarımlarla üretiliyor. Bu da kullanıcıların kendilerinin ya da bağımsız tamircilerin müdahale etmesini neredeyse imkânsız hale getiriyor.
Dayanıksızlık Ekonomik Bir Strateji mi?
Uzmanlara göre, ürünlerin kısa ömürlü olması bilinçli bir strateji. Üreticiler, satış döngüsünü hızlandırmak ve pazar payını büyütmek için tüketiciyi yeni ürün almaya yönlendiriyor. Ancak bu durum, hem ekonomik israf hem de doğal kaynak tüketimi açısından ciddi sonuçlar doğuruyor.
Dünya genelinde elektronik atık miktarı her yıl milyonlarca ton artarken, tekstil atıkları da çevre kirliliğinde önemli bir paya sahip hale geliyor. Uzmanlar, bu döngünün kırılması için hem üreticilerin hem de tüketicilerin daha sürdürülebilir bir yaklaşım benimsemesi gerektiğini belirtiyor.
Vatandaş Ne Diyor?
Balıkesirli vatandaşların çoğu, artık hiçbir şeyin eskisi kadar dayanıklı olmadığını söylüyor.
“Annemin dikiş makinesi 40 yıldır çalışıyor, benimki 3 yılda bozuldu.”
“Bir kazak alıyorum, ikinci yıkamada tüyleniyor.”
“Yeni aldığım süpürge bir sene dolmadan motor arızası verdi.”
Bu tür yorumlar, halk arasında “Artık hiçbir şey eskisi gibi değil” düşüncesini güçlendiriyor.
Dayanıklı Ürünler Artık Lüks Oldu
Günümüzde uzun ömürlü, sağlam ürün bulmak neredeyse bir lüks haline geldi. Ancak uzmanlar, ürün seçerken marka geçmişine, garanti süresine ve üretim materyaline dikkat edilmesi gerektiğini söylüyor. Çünkü kaliteli malzeme, her zaman uzun vadede daha ekonomik bir tercih anlamına geliyor.
Eskiden dayanıklılığıyla övülen eşyalar, şimdi yerini kısa ömürlü tüketim mallarına bırakmış durumda. Görünen o ki, hem elektronik hem de tekstil dünyasında “uzun ömür” artık geçmişin bir nostaljisi haline geldi.
