Pandemiyle birlikte yaygınlaşan “doğada yaşam” arayışı, Balıkesir’de zeytinlik alanlarda kaçak yapılaşmayı yeniden alevlendirdi. Tiny house benzeri mobil yapılar ve ruhsatsız konutlar, tarımsal üretimi ve doğal dengeyi tehdit ediyor.
Balıkesir’de son yıllarda artan zeytinlik alanlarda kaçak yapılaşma, kentin en sıcak çevre ve tarım gündemlerinden biri olmaya devam ediyor. Pandemiyle birlikte hız kazanan doğaya yönelme eğilimi, şehirden uzak ve sakin yaşam arayışını güçlendirdi. Bu arayış, özellikle Ayvalık, Edremit Körfezi, Gömeç, Burhaniye ve Havran çevresindeki zeytinlik alanları cazip hâle getirdi. Ancak artan ilgi, beraberinde kontrolsüz ve ruhsatsız yapılaşmayı getirdi.
Pandemi sürecinde “kalabalıktan kaçış” fikri, birçok kişi için kalıcı bir yaşam tercihine dönüştü. Tiny house, mobil ev, konteyner yapı ya da “geçici barınak” adı altında kurulan yapılar, kısa sürede zeytinlik alanlara yayıldı. Başlangıçta taşınabilir ve geçici olarak sunulan bu yapılar, zamanla altyapı bağlanması ve çevre düzenlemeleriyle kalıcı hâle geldi. Böylece zeytinlik alanlarda kaçak yapılaşma Balıkesir’de daha görünür bir sorun olarak ortaya çıktı.
Tiny House’lar Masum mu?
Tiny house yapıları, birçok kişi tarafından “doğaya zarar vermeyen” alternatif yaşam modeli olarak görülüyor. Ancak uzmanlar bu görüşe temkinli yaklaşıyor. Zeytinlik alanlarda kurulan bu yapılar, elektrik, su ve atık ihtiyacı doğurduğu anda çevreye müdahale anlamı taşıyor. Altyapı bağlantıları, fosseptik sistemleri ve yol açma çalışmaları, zeytin ağaçlarının kök yapısını olumsuz etkiliyor.
Balıkesir’de zeytin üretimi yapan çiftçiler, kaçak yapılaşmanın tarımsal alanları daralttığını net biçimde ifade ediyor. Bir üretici durumu şöyle özetliyor:
“Bir tiny house geliyor, ardından çit çekiliyor, sonra bahçe düzenlemesi yapılıyor. Bir bakmışsınız zeytinlik, yazlık siteye dönmüş.”
Yasal Koruma Var, Denetim Tartışmalı
Türkiye’de zeytinlik alanlar, özel yasalarla korunuyor. Zeytinlik sahalarda yapılaşma büyük ölçüde yasaklanmış durumda. Buna rağmen Balıkesir’de zeytinlik alanlarda kaçak yapılaşma artış gösteriyor. Bu tablo, denetimlerin yetersiz kaldığı yönündeki eleştirileri güçlendiriyor.
Yerel yönetimler ve ilgili kurumlar zaman zaman yıkım kararları alıyor. Ancak yapılaşmanın hızı, müdahale hızının önüne geçiyor. Özellikle mobil yapıların “taşınabilir” gerekçesiyle denetimden kaçtığı ifade ediliyor. Oysa fiilen kullanılan her yapı, alanın tarımsal niteliğini değiştiriyor.
Pandemi Etkisi Kalıcılaştı
Pandemi döneminde başlayan doğada yaşam trendi, normalleşme sürecine rağmen sona ermedi. Aksine birçok kişi için bu yaşam biçimi kalıcı bir tercihe dönüştü. Uzaktan çalışma imkânları, bu süreci hızlandırdı. Büyükşehirlerden Balıkesir’e yönelen bu ilgi, zeytinlik alanlar üzerindeki baskıyı artırdı.
Balıkesir’in iklimi, doğası ve ulaşım kolaylığı, özellikle Körfez bölgesini cazip kılıyor. Ancak plansız talep, zeytinlik alanlarda kaçak yapılaşma riskini her geçen gün büyütüyor. Uzmanlar, bu durumun yalnızca bugünü değil, gelecekteki tarımsal üretimi de tehdit ettiğini vurguluyor.
Ekolojik ve Ekonomik Kayıp
Zeytin ağaçları, Balıkesir ekonomisinin temel taşlarından biri. Yüzyıllık ağaçların bulunduğu alanlarda yapılan her müdahale, geri dönüşü zor kayıplara yol açıyor. Kaçak yapılaşma yalnızca ağaç sayısını azaltmıyor; aynı zamanda ekosistemin bütünlüğünü de bozuyor.
Ayrıca bu yapılaşma, adaletsiz bir rekabet ortamı yaratıyor. Yasalara uygun şekilde tarım yapan üreticiler, alan kaybederken; kaçak yapı kuranlar fiili bir kullanım hakkı elde ediyor. Bu durum, kırsalda sosyal gerilimleri de artırıyor.
Çözüm İçin Ne Yapılmalı?
Uzmanlara göre çözüm yalnızca yıkım kararlarıyla sınırlı kalmamalı. Öncelikle tiny house ve mobil yapı kavramlarının yasal çerçevesi net biçimde tanımlanmalı. Zeytinlik alanlarda hangi yapıların kesinlikle yasak olduğu açıkça belirtilmeli ve istisnalar ortadan kaldırılmalı.
Denetimlerin sıklaştırılması, uydu görüntüleri ve dijital takip sistemleriyle desteklenmesi öneriliyor. Ayrıca doğada yaşam talebine alternatif olarak planlı kırsal yerleşim alanlarının oluşturulması gerektiği vurgulanıyor. Böylece hem talep kontrol altına alınabilir hem de zeytinlikler korunabilir.
Balıkesir Bir Yol Ayrımında
Zeytinlik alanlar, Balıkesir’in yalnızca bugünkü değil, gelecekteki kimliğini de belirliyor. Zeytinlik alanlarda kaçak yapılaşma, kısa vadeli bireysel tercihler uğruna uzun vadeli toplumsal kayıplara yol açıyor. Pandemiyle hızlanan bu eğilim, güçlü ve kararlı adımlar atılmadığı sürece daha da yayılacak gibi görünüyor.
Balıkesir, ya zeytinliklerini koruyarak tarımsal ve ekolojik mirasına sahip çıkacak ya da plansız yapılaşmanın geri dönüşü olmayan sonuçlarıyla yüzleşecek. Tartışma, bu nedenle gündemden düşmüyor.
