İstanbul Fatih’te aynı aileden 4 kişinin hayatını kaybettiği otel vakası, Türkiye’de tarım ve haşere ilaçlarının yanlış kullanımını yeniden gündeme getirdi. Soruşturma kapsamında, tahtakurusu için yapılan bir ilaçlamada alüminyum fosfit kullanıldığı iddialar arasında yer alıyor.
Bu haberde, gündeme gelen iddialardan bağımsız olarak, toplumsal farkındalık amacıyla alüminyum fosfitin ne olduğuna ve neden bu kadar tehlikeli sayıldığına odaklanıyoruz.
Alüminyum Fosfit (Alüminyum Fosfid) Nedir?
Alüminyum fosfit (AlP), genellikle gri–sarı renkli tablet, pelet veya toz formunda bulunan, inorganik bir bileşik. En çok tarım ve depolama sektöründe fumigant, yani gazla ilaçlama ajanı olarak kullanılıyor.
Tahıl siloları, ambarlar, un fabrikaları
Bakliyat, tahıl ve yem depoları
Gemi ambarları, konteynerler ve ithalat–ihracat yüklemeleri
Kapalı depolama alanlarında profesyonel haşere kontrolü
Bu kimyasal nem, havada var olan nem veya suyla temas ettiğinde hızla reaksiyona girerek fosfin (PH₃) gazı açığa çıkarıyor. Asıl öldürücü olan da işte bu gaz.
Birçok ülkede ve Türkiye’de, sadece lisanslı ve eğitimli profesyoneller tarafından kullanılmasına izin veriliyor. Ev, otel, apartman dairesi gibi insanların yaşadığı alanlarda kullanımı; mevzuata, etik kurallara ve insan sağlığına açıkça aykırı.
Asıl Tehlike: Fosfin Gazı
Alüminyum fosfitin kendisi değil, ondan açığa çıkan fosfin gazı tehlikeli:
Çoğu zaman renksiz ve kokusuz; bazen hafif sarımsak veya çürük balık kokusu tarif ediliyor.
Hücrelerin oksijeni kullanma mekanizmasını bozuyor, mitokondriyi hedef alıyor.
Kalp, akciğer, karaciğer ve böbrek üzerinde ağır hasar oluşturabiliyor.
Tıp literatüründe fosfin zehirlenmesi, ölüm oranı çok yüksek zehirlenmeler arasında sayılıyor. Spesifik bir panzehiri yok; tedavi çoğunlukla yoğun bakım şartlarında destekleyici şekilde yapılıyor.
Yani küçük bir doz, kısa bir süre soluma veya yeterince havalandırılmayan bir ortam, özellikle çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar için ölümcül olabiliyor.
Zehirlenme Belirtileri: “Sessiz Katil” Gibi İlerleyebilir
Fosfin gazı kokusuz olabildiği için çoğu insan tehlikeyi fark etmiyor. Zehirlenme belirtileri genellikle dakikalar–saatler içinde başlıyor, 24–48 saat içinde ağır tabloya dönebiliyor.
Erken dönemde görülebilecek belirtiler:
Bulantı, kusma
Karın ağrısı
Baş ağrısı, baş dönmesi
Nefes darlığı, göğüs ağrısı
Halsizlik, çarpıntı hissi
Tablo ağırlaştığında:
Şiddetli kusma ve ishal
Tansiyon düşüklüğü, bayılma
Kalp ritim bozuklukları
Akciğer ödemi (nefes alamama, köpüklü balgam, morarma)
Şok, bilinç kaybı, çoklu organ yetmezliği
Bu noktadan sonra tedavi, çoğu zaman yoğun bakımda solunum desteği ve organ fonksiyonlarını ayakta tutmaya yönelik.
Neden Evde, Otelde, Apartmanda Kesinlikle Kullanılmamalı?
Alüminyum fosfitin kullanımı; ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve pek çok ülkenin sağlık–tarım otoritelerince sıkı şekilde sınırlandırılmış durumda. Ortak görüş şu:
“İnsanların yaşadığı, uyuduğu, uzun süre vakit geçirdiği hiçbir kapalı ortamda bu madde kullanılmamalıdır; sadece özel eğitim almış, lisanslı kişiler tarafından kontrollü depolama alanlarında uygulanmalıdır.”
Bunun nedeni çok basit:
Gaz, duvar aralarından, havalandırma boşluklarından, kapı–pencere açıklıklarından üst katlara ve yan dairelere sızabilir.
Kullanılan tablet ya da peletler tamamen tüketilse bile, yetersiz havalandırma zehirlenme riskini sürdürür.
Uygulama yapan kişi “yan daireyi, üst katı, bacaya bağlı diğer daireleri” çoğu zaman hesaba katmazsa toplu zehirlenmeler ortaya çıkabilir.
Özellikle otel, apart otel, apartman, site gibi yapılarda; yanlış, yetkisiz ve kayıtsız uygulamalar yüzlerce kişinin hayatını tehlikeye atabilir.
Türkiye’deki Trajik Örnekler Ne Anlatıyor?
Son yıllarda Türkiye’de, haşere ilaçlaması sonrası toplu zehirlenme haberleri zaman zaman gündeme geliyor:
İstanbul Fatih’teki otel olayı:
Almanya’dan gelen aynı aileden 4 kişi hayatını kaybetti. Soruşturmada, giriş katta tahtakurusu için yapılan ilaçlamada alüminyum fosfit kullanıldığı iddiası kamuoyuna yansıdı. Yetkililer, otopsi ve toksikoloji raporlarıyla kesin nedeni netleştirmeye çalışıyor.Daha önceki vakalar:
Farklı illerde apartman ilaçlaması sonrası, aynı hava bacasına bağlı dairelerde zehirlenme vakaları yaşandı; ölüm ve yoğun bakımda tedavi gören hastalar rapor edildi.
Bu örnekler, “bir tabletten bir şey olmaz, alt katı ilaçladık üst kata çıkmaz” gibi düşüncelerin ne kadar tehlikeli olduğunun acı kanıtı.
Vatandaş Ne Yapmalı? Haklar ve Uyarılar
1. Ev sahibi / otel yönetimi “gizli ilaçlama” yapamaz.
İnsanların uyuduğu, konakladığı, nefes aldığı alanlarda, hele ki kapalı odalarda fosfin üreten kimyasalların kullanılması kabul edilemez. Bu durum:
Hem insan hayatını tehlikeye atar,
Hem de hukuken ağır sorumluluk doğurur.
2. Şüpheli bir koku, ani rahatsızlık ve toplu belirti varsa:
Hemen 112 Acil Çağrı Merkezi’ni arayın.
Bulunduğunuz ortamı havalandırın, mümkünse dışarı çıkın.
Sağlık ekiplerine, “bölgede tarım/haşere ilacı, tablet ilaçlama, fosfin şüphesi olabilir” bilgisini mutlaka verin.
3. Apartman/otel sakinleri olarak sorabilirsiniz:
Binada hangi haşere ilaçları kullanılıyor?
Kim uyguluyor, lisanslı bir firma mı?
Uygulama sonrası yeterli havalandırma ve boşaltma sürelerine uyuluyor mu?
Bu sorular bir “lüks” değil, yaşam hakkınızın doğal parçası.
Yetkililere ve Karar Vericilere Düşen Görev
Bu tür vakalar, sadece birer “kaza” değil; denetim ve eğitim eksikliğinin göstergesi. Uzmanlar, özellikle şu adımlara dikkat çekiyor:
Alüminyum fosfit gibi yüksek riskli kimyasal fumigantların ev, otel, apartman gibi alanlarda kullanımının açıkça yasaklanması ve bu yasağın sahada denetlenmesi,
Haşere ilaçlama firmaları için lisans, eğitim ve periyodik denetim sisteminin sıkılaştırılması,
Vatandaşın, otel çalışanlarının, apartman yöneticilerinin bu maddeler hakkında bilgilendirilmesi,
Toplu zehirlenme vakalarında şeffaf raporlama ve kamuoyuna net bilgilendirme yapılması.
Toplumsal hafızanın güçlü olması, benzer acıların tekrarlanmaması için hayati.
Son Söz: “Ucuz” İlaçlama, Çok Pahalıya Patlayabilir
Tahtakurusu, hamam böceği, fare gibi problemler elbette can sıkıcı. Ancak kontrolsüz, merdiven altı ve insan sağlığını hiçe sayan ilaçlama denemeleri, tek bir daireyi değil tüm binayı riske atıyor.
Alüminyum fosfit ve ondan açığa çıkan fosfin gazı, küçük dozlarda bile ölümcül olabilen, panzehiri olmayan son derece güçlü bir zehir.
Uyarı:
Bu içerik, tıbbi tavsiye niteliği taşımaz. Zehirlenme şüphesi, ani nefes darlığı, göğüs ağrısı, bulantı–kusma gibi belirtiler yaşıyorsanız derhal 112’yi arayın veya en yakın acil servise başvurun. Tedavi ve tanı sadece hekimler tarafından konulabilir.
