Gıda enflasyonu ve pazarda alternatif arayışları, son yıllarda Türkiye’de hem tüketicilerin hem de üreticilerin ortak gündemi haline geldi. Artan maliyetler, düşen alım gücü ve tedarik zincirindeki kırılmalar, vatandaşları geleneksel alışveriş yöntemlerinin ötesine geçmeye zorluyor. Market fiyatları cep yakarken, birçok kişi yeniden evde üretim, doğrudan üreticiden alışveriş ve takas ekonomisi gibi yöntemlere yöneliyor.
Enflasyon Soğanda, Domateste, Sütte… Her Yerde
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2025 yılı itibarıyla yıllık gıda enflasyonu %50 seviyesinde. En fazla artış, sebze, süt ürünleri ve tahıl gruplarında görüldü. Bir yıl önce 10 TL’ye alınan soğan bugün 28 TL’ye, bir litre süt ise 15 TL’den 35 TL’ye çıktı. Bu tablo, tüketiciyi “daha ucuza nasıl erişebilirim?” sorusuna yönlendiriyor.
Ekonomistler, durumu şöyle açıklıyor:
“Gıda enflasyonu sadece fiyat artışı değil, davranış değişikliği de yaratıyor. İnsanlar artık alışverişte alternatif sistemleri daha çok düşünüyor.”
Bu nedenle, gıda enflasyonu ve pazarda alternatif arayışları konusu, sadece ekonomik değil, toplumsal bir dönüşümü de yansıtıyor.
Evde Üretim: Balkonlarda, Teraslarda, Mini Seralarda Yeni Bir Dönem
Son iki yılda sosyal medyada hızla yayılan bir akım var: “Kendi gıdanı kendin üret.” Büyükşehirlerde yaşayan binlerce kişi, balkonunda domates, biber, nane yetiştirmeye başladı. Online platformlarda “şehir bahçeciliği” ürünleri, mini sera setleri ve kompost kitleri rekor satış rakamlarına ulaştı.
Balıkesir'in Edremit ilçesinde yaşayan Zeynep Yıldız, pandemi döneminde başlattığı balkon tarımını artık bir yaşam biçimi olarak sürdürüyor:
“Eskiden haftada iki kez pazara giderdim. Şimdi birçok sebzeyi kendim yetiştiriyorum. Sadece ekonomik değil, psikolojik olarak da çok rahatlatıcı.”
Uzmanlar, evde üretim trendinin, gıda enflasyonu karşısında bireysel bir savunma mekanizması haline geldiğini belirtiyor.
Takas Ekonomisi Yeniden Popülerleşiyor
Sadece üretmek değil, paylaşmak da yeniden gündemde. Son aylarda Türkiye’nin birçok ilinde “Takas Günleri” ve “Ürün Değişim Pazarı” etkinlikleri düzenleniyor. Katılımcılar, kendi ürettikleri reçel, sabun, yumurta, ekmek veya fide gibi ürünleri birbirleriyle takas ediyor.
Sosyologlar, bu eğilimin toplumsal dayanışma açısından önemli bir fırsat olduğunu söylüyor:
“Takas ekonomisi, para yerine güvene dayalı bir sistem oluşturuyor. Bu, özellikle yüksek enflasyon dönemlerinde dayanışma kültürünü güçlendiriyor.”
Gıda enflasyonu ve pazarda alternatif arayışları bu yönüyle, tüketim toplumundan topluluk ekonomisine geçiş sinyalleri veriyor.
Kooperatifler ve Yerel Üretici Pazarlarına İlgi Artıyor
Sadece bireyler değil, küçük üreticiler de sistemin dışında kalmamak için yeni yollar arıyor. Türkiye’nin birçok bölgesinde kadın kooperatifleri, yerel üretici pazarları ve doğrudan satış ağları hızla çoğalıyor. Balıkesir, İzmir ve Eskişehir gibi şehirlerde, “Köyden Sofraya” temalı pazarlar tüketiciyle üreticiyi buluşturuyor. Aracı ortadan kalktığı için fiyatlar düşüyor, üretici de emeğinin karşılığını alıyor.
Kooperatif yöneticisi Ayşe Kocaman, bu modelin sürdürülebilir olduğunu düşünüyor:
“Bizim için mesele sadece para değil. Kadın emeğini görünür kılmak ve güvenilir gıdayı kentlilere ulaştırmak istiyoruz.”
Bu örnekler, gıda enflasyonu ve pazarda alternatif arayışları tartışmalarının pratik çözümlere dönüşmeye başladığını gösteriyor.
Dijital Platformlarda Yeni Nesil Gıda Ticareti
Geleneksel pazarların yanında dijital kanallar da dönüşüyor. “Doğal Gıda”, “Üreticiden Al” ve “Tarladan Sofraya” gibi uygulamalar, doğrudan çiftçiden alım yapma imkânı sunuyor.
Bu platformlar, hem tedarik zincirini kısaltıyor hem de fiyat şeffaflığını artırıyor.
E-ticaret uzmanı Selim Ertuğrul, bu konuda şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Artık kullanıcı, sadece fiyat değil; üretim süreci, karbon ayak izi ve sürdürülebilirlik bilgilerini de görmek istiyor. Dijital pazarlar, bilinçli tüketici modelini güçlendiriyor.”
Gıda Enflasyonu Davranışları Değiştiriyor
Sonuç olarak, gıda enflasyonu ve pazarda alternatif arayışları, Türkiye’de sadece mutfak alışkanlıklarını değil, ekonomik düşünce biçimini de değiştiriyor. Vatandaş artık yalnızca ucuzu değil, adil, sağlıklı ve sürdürülebilir gıdayı arıyor. Evde üretim, takas ve kooperatifleşme gibi yöntemler, kısa vadede bir çözüm gibi görünse de uzun vadede gıda egemenliği bilincinin güçlenmesine katkı sağlıyor.
Uzmanlar, bu dönüşümün kalıcı olacağını düşünüyor. Çünkü artık gıda, sadece bir tüketim unsuru değil; dayanışma, direniş ve bilinç sembolü haline geliyor.
