Hayvandan insana, insandan hayvana geçebilen hastalıklara zoonoz hastalıklar denmektedir. Dünya üzerinde 250 ‘den fazla zoonotik hastalık bulunmaktadır. Bu zoonoz hastalıkların dağılımına baktığımızda ise %42 bakteriyel, %38 viral, %18 paraziter, %2 mantar enfeksiyonları olarak dağılım göstermektedir. Ayrıca insanlarda görülen hastalıkların %60’a yakını zoonoz karakterli hastalıklar olmakla beraber dünya üzerinde acil enfeksiyonların ve pandemilerin % 75 ‘i zoonoz hastalıklardır.
Dünya’yı ve ülkemizi yakın zamanda etkisi altına altına alan zoonoz hastalıkların kamuoyu tarafından en çok bilinenleri zika virüs, batı nil virüsü, deli dana hastalığı, MERS CoV, covid-19, kuş gribi olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca ülkemizde kuduz, veba, kırım Kongo kanamalı ateşi, kist hidatik ve toksoplazmoz gibi zoonoz hastalıklar oldukça yaygın görülmektedir.
Ülkemizde en fazla görülen zoonoz hastalık ise brusella hastalığıdır. Bu hastalık halk arasında peynir-süt hastalığı, yavru atan, mal, koyun hastalığı olarak ta bilinmektedir. Bu hastalığın önümüzdeki dönemlerde artış gösterebileceği aynı zaman da hayvancılıkla uğraşan ya da uğraşmayan toplumun her kesimini etkileyebileceği görüşü hakimdir.
Hastalık genellikle hasta hayvanlardan elde edilen pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleriyle çiğ etlerin tüketimi ve enfekte hayvanlarla temas sonrası bulaş yarattığı için halk arasında ‘benim hayvancılıkla işim yok bana bulaşmaz’ algısının son derece yanlış bir düşünce olduğunu göz önüne sermektedir.
Son zamanlarda market ve pazarlarda kaynağı ve menşei bilinmeyen açık süt ve ucuz köy peyniri adı altında satılan ürünlerin bu hastalığın yayılım göstermesindeki en büyük etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Sütü yeterli derecelerde kaynatmadan yapılan peynir, krema, tereyağı gibi süt ürünleri aynı zamanda iyi pişirilmeyen sütler hastalık yayılımında büyük rol oynamaktadır.
Brusella bakterisinin; Tereyağın da 142 gün, dondurmada 30 gün, %10 tuz içeren salamura peynirde 45 gün, %17 tuz içeren salamura peynirde 1 ay canlı kalabilmektedir. Eğer ki bu tarz ürünlerin kullanılması ve tüketilmesi zorunlu ise en az 5-6 ay gibi uzunca bir süre bekletildikten sonra insan tüketimine sunulması hastalığın yayılmasının önlenmesi açısından oldukça faydalı bir durumdur.
Hastalık sadece ağız yoluyla değil solunum ve açık yara yolu ile de insanda bulaş oluşturabilir. Aynı zaman da insandan insana bulaşma nadir olarak görülse de kan veya cinsel yolla bulaşma oldukça yaygındır.
İnsanda yüksek ateş, titreme, kas ve eklem ağrıları, gece terlemeleri gibi karakteristik semptomlar gösteren hastalığın tedavi sonrası tekrar görülme ihtimali oldukça yüksektir. Hastalık vücutta kronik bir hal aldığında ise merkezi sinir sistemi, eklem, kalp, karaciğer, dalak ve testis iltihabı gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilmektedir.
Hastalıktan korunma için pastörize edilmemiş ve iyi pişirilmemiş süt, peynir, dondurma ve yoğurt gibi ürünlerin tüketiminden kaçınılmalıdır. Aynı zaman da az ve orta pişmiş et ürünlerini tercih etmek yerine iyi pişmiş et ürünlerinin tüketilmesi hastalıktan korunma için oldukça önemlidir. Laboratuvar, mezbahane, kasap ve et işleme tesislerinde çalışanların çalışma esnasında koruyucu önlemlerini almaları kendi sağlıkları açısından son derece elzem bir durumdur.
Hastalığın tedavisinin 2-3 ay gibi uzun bir zaman aldığı, şiddetli vakaların vücutta kronik hale gelip 6 ayda bir hastalık belirtilerini göstere bilme ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu onun için hastalıkta erken teşhisin önemli bir hal aldığını unutmamalıyız. Hastalıktan şüphe edildiği takdir de zaman geçirmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıyız. Hastalığın Rose Bengal ve Wright testi gibi kan testleri ile kolayca teşhisi yapılabilmektedir.
Hastalık hamile bayanlarda oldukça tehlikeli bir seyir gösterirken teşhis ve tedavi de geç kalınması yavrunun kaybedilmesine, hastalığın bayanlarda kronik hal alması sonucu da tekrar gebe kalmamaya veya yavru düşüklüklerine neden olmaktadır.
Bunun yanında birçok meslek dalında meslek hastalığı olarak kabul edilen brusella hastalığına yakalanmada riskli mesleklerin başında veteriner hekimler, mezbaha ve kasap çalışanları, hayvancılıkla uğraşanlar, laboratuvar personelleri ve deri ve yün işi ile uğraşanlar gelmektedir.
Tüm bu anlatılanlar çerçevesinde hastalığı değerlendirdiğimizde kaynağı ve yapılış aşamaları belli olmayan her türlü süt ve süt ürünlerinin tüketilmemesi, çiğ ve az pişmiş etlerden uzak durulması bunun yanında hayvancılık işi ve hastalığın bulaş riskinin yüksek olduğu iş kollarında çalışanların çalışmaları esnasında koruyucu elbise ve aparatları kullanması hastalıktan korunmada önemli bir yer tutmaktadır.
